Oddział Lubelski Polskiego Towarzystwa Geograficznego został założony w dniu 19 czerwca 1945 roku. Jego powstanie wiązało się ściśle z utworzeniem Katedry Geografii (11 IV 1945) w nowo powołanym Uniwersytecie Marii Curie Skłodowskiej. Od dnia utworzenia Oddział kadrowo i lokalowo związany jest z geografią UMCS.
Założycielami Oddziału i jednocześnie członkami pierwszego Zarządu byli: dr Adam Malicki (przewodniczący), dr Aniela Chałubińska (wiceprzewodnicząca) i dr Alfred Jahn (sekretarz). W pierwszych latach Oddział liczył zaledwie 23 członków, ale ich liczba szybko rosła utrzymując się później na poziomie 130-150 osób.
Już na posiedzeniu założycielskim zainaugurowano akcję odczytów geograficznych, które do dziś są jedną z głównych form działalności Oddziału. Tradycyjnie odbywają się w czwartki, o godz. 17.15, przez cały rok akademicki. Pierwszym był odczyt dra Alfreda Jahna na temat „Teoria izokinetyki a ruchy pionowe Grenlandii”. W grudniu 2023 r. odbył się odczyt sygnowany numerem 1500 – „Wyzwania i perspektywy rozwoju polskiej geografii w czasach niepewności” – wygłoszony przez prof. dr hab. Radosława Dobrowolskiego, Rektora UMCS. Przeciętna frekwencja na odczycie wynosi 50 osób, a były też prelekcje gromadzące ponad 200 słuchaczy. W organizacji Odczytów partnerują oddziały innych towarzystw naukowych – Botanicznego, Geofizycznego i Gleboznawczego, oraz Klubu Polarnego, Stowarzyszenia Geomorfologów i Klubu Wysokogórskiego – Lublin. Po wybuchu pandemii covid-19 wprowadzona została forma odczytów on-line, z której korzystają zainteresowane osoby nie tylko z Lublina, lecz z całej Polski.
W dekadowe rocznice powstania UMCS Oddział nasz organizował ogólnopolskie zjazdy PTG. Dotychczas odbyło się w Lublinie 7 takich spotkań geografów. Dwa pierwsze (rok 1954 i 1964) miały na celu spopularyzowanie regionu lubelskiego, stosunkowo słabo znanego wśród geografów; dominowała problematyka regionalno-geograficzna, zwłaszcza geomorfologiczna. W programie trzeciego zjazdu (1974), przypadającego w 500-lece istnienia województwa lubelskiego, dokonano podsumowania stanu znajomości geograficznej tego terenu, zaprezentowano zmiany środowiska w konsekwencji rozwoju gospodarczego, a także przedstawiono aktualną pozycję województwa na tle gospodarczej mapy Polski. Kolejny zjazd (1984) poświęcono głównie problemom narastających przeobrażeń środowiska geograficznego Polski pod wpływem działalności człowieka. Obrady zjazdu w 1994 r., przypadające w pięćdziesięciolecie lubelskiego ośrodka geograficznego, poświęcono problemom rozwoju geografii jako nauki i przedmiotu nauczania szkolnego. Nowa sytuacja polityczna umożliwiła – po raz pierwszy w historii zjazdów PTG – „wyprowadzenie” sesji terenowych poza granice Polski. Wspólnie z geografami ze Lwowa zaprezentowano walory przyrodnicze ukraińskiej części Roztocza i Pojezierza Szackiego. Jako hasło Zjazdu w 2004 r. przyjęto „Geograficzne problemy pogranicza Europy Zachodniej i Wschodniej”. Wyjątkowość tego pogranicza w sensie przyrodniczym, kulturowym i przeszłości historycznej, zasługiwała na szerszą prezentację, w związku z istotną dla Europy zmianą sytuacji geopolitycznej, jaką stało się rozszerzenie granic Unii Europejskiej. Zjazd ten odbywał się zaledwie kilka tygodni po tym tak ważnym historycznie wydarzeniu. Kolejny ogólnopolski zjazd PTG odbył się w 2015 r. w 70 rocznicę utworzenia Lubelskiego Oddziału. Zjazd ten miał szczególną rangę, ponieważ był połączony z Kongresem Geografów Polskich oraz IX Forum Geografów. W programie uwzględniono referaty podsumowujące działalność lubelskiego ośrodka geograficznego oraz wystąpienia i panel dyskusyjny nawiązujące do hasła Kongresu – Granice Geografii. Tradycyjnie jako imprezy towarzyszące były sesje terenowe – Wyżyna Wołyńska i północna część Kotliny Sandomierskiej – oraz dwie wystawy: kartograficzna i dorobku naukowego ośrodka. Jubileuszowa okazja skłoniła do przygotowania specjalnego wydawnictwa „70 lat Lubelskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Geograficznego 1945-2015” prezentującego historię i osiągnięcia OL, dostępną także w wersji elektronicznej na stronie internetowej naszego Oddziału. Bardziej kameralną imprezą jubileuszową, adresowaną wyłącznie do członków Oddziału, było dwudniowe seminarium naukowe w Zwierzyńcu. Partnerem tej imprezy była dyrekcja Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Setną rocznicę powstania Polskiego Towarzystwa Geograficznego, przypadająca w 2018 roku, Oddział Lubelski uczcił uzyskując prawo wygłoszenia wykładu podczas inauguracji roku akademickiego w UMCS. Przygotował go Wojciech Janicki n. t. Geografia w 100-lecie niepodległości – rozbijanie mitu tradycyjnej nauki. Ponadto zorganizowano trzydniowy wyjazd do Lwowa pod hasłem Geographica lwowskie. Nawiązano bliższy kontakt z geografami lwowskimi, czego efektem było wspólne seminarium n.t. Towarzystwa Geograficzne w Polsce i na Ukrainie i ich wkład w rozwój edukacji geograficznej. W tym jubileuszowym roku wydano także jednoplanszowy kalendarz ścienny z mapą obszarów chronionych w województwie lubelskim.
Szczególną rolę w integracji środowiska geograficznego odgrywają organizowane od kilkunastu lat corocznie seminaria terenowe – krajowe i zagraniczne. W 2022 r. były to wyjazdy na Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie zatytułowane „Mokradła i człowiek” oraz w Bieszczady – „W krainie watahy”, W 2023 r. odbyło się seminarium pod hasłem „Śladami kapryśnych rzek Wisły Środkowej i dolnego Wieprza”. Zorganizowano także 18 wyjazdów zagranicznych: ostatnio do Izraela i Jordanii (2019 r.) oraz na Sycylię (2021 r.).
Od 1978 roku członkowie Oddziału aktywnie uczestniczą w pracach na rzecz Olimpiady Geograficznej; wchodzą w skład Komitetu Okręgowego i pełnią funkcje w jury. Corocznie, przy współpracy nauczycieli szkół województwa lubelskiego. organizowane są zawody szczebla regionalnego, a w 2018 r., podczas XLIV OG zorganizowano w Zamościu zawody centralne.
Od kilku lat Oddział włącza się w przygotowywane na Wydziale NoZiGP UMCS obchody Dnia Geografa, Światowego Dnia Ziemi. Dnia Mokradeł oraz partneruje w organizacji Zamojskiego Festiwalu Podróży „Eskapady Kresowe”.
Oddział Lubelski w corocznej ocenie oddziałów PTG – ze względu na swą aktywność i liczebność – zajmuje zawsze miejsce w czołówce. Także w środowisku naukowym Lublina jest postrzegany jako jedno z najbardziej aktywnie działających towarzystw.
Autorka: Elżbieta Kardaszewska